Otsailaren 10ean, Europar Batasuneko 11 estatu kideetako 14 bioekonomia-klusterretako ordezkariek Elkar-ulertze Memoranduma (MoU) sinatu zuten, Bioekonomiako Klusterren Europako Aliantza (EBCA) ofizialki ezartzen duena. Akordio hau urrats garrantzitsua da bioekonomia-sektorean lankidetza eta berrikuntza sustatzeko. Espainian, bereziki, Euskadi eta Katalunia bezalako eskualdeek apustu sendoa egin dute eredu bioekonomiko baterako trantsizioaren alde.
Zer esan nahi du bioekonomiak testuinguru horretan? Europako Batzordearen ustez, bioekonomiak barne hartzen du baliabide biologiko berriztagarrien ekoizpena eta baliabide eta hondakin-fluxu horiek balio erantsiko produktu bihurtzea, hala nola elikagaiak, pentsuak, bioproduktuak eta bioenergía (Ronzon & M’Barek, 2018). Eredu horrek agintzen du ingurumena babestuko duela, neutraltasun klimatikoa lortuko duela, baliabide naturalen gehiegizko ustiapena saihestuko duela eta biodibertsitatea hobetuko duela; aldi berean, ekonomia bultzatuko du, enpleguak eta aberastasuna sortuz. Horrela, bioekonomia, bere sustatzaileek diotenez, planetaren salbaziorako bidea da, gure gaur egungo ekonomia-eredutik uko egin beharrik gabe.
Baina batek galde diezaioke bere buruari: helburu guzti horiek bateratzea posible al da? Proposamen hori ingurumena kontserbatzeko eta aberastasun materialerako motorra izan daiteke? Galdera horiek ez dira bioekonomiarenak soilik; aitzitik, ekonomiaren eta ekologiaren arteko dilema agerikoak (hala nola garapen iraunkorra, hazkunde berdea edo ekonomia zirkularra) konpondu nahi dituzten beste kontzeptu batzuei buruz hitz egitean sortzen direnen oso antzekoak dira. Gure erantzuna (tipikoa zientifikoa) da: Bioekonomia zer den ulertzen dugunaren arabera.
Bioekonomia klimarako eta planetarako onuragarria edo kaltegarria da?
Jasangarriak ez diren materialen erabilera biomaterialekin ordezkatzea karbonoaren neutraltasunerako bideetako bat izan daiteke eta izan behar du, batez ere epe laburrean. Landare-biomasatik abiatuta materialak ekoizteak karbono dioxido (CO2) kantitate bera igortzen du atmosferara (arnasketa), eta fotosintesiaren bidez sintetizatzen da. Hori zero balantzean gertatzen da, zero karbono-aztarna ere deiturikoan. Eta basogintza da biomaterial horiek sortzen lagunduko duen sektoreetako bat (CORDIS, 2017; Verkerk, 2022).
Egurrean bahitutako karbonoa iraupen luzeko materialak ekoizteko erabil daiteke (adibidez, altzarientzako habeak eta panelak edo eraikuntzako materialak), eta horrek epe luzera karbonoa finkatzen lagun dezake, eta, beraz, klima-aldaketa arintzen. Hala ere, landatutako biomasaren zatirik handiena bizitza askoz laburragoa duten biomaterialak ekoizteko erabiltzen da eta erabiltzen jarraituko da (eta horrek mozkinaren bizitza laburra dakar isuriak murrizteari dagokionez), hala nola bioenergia, papera, erretxinak, itsasgarriak, pinturak, erabilera anitzeko aparrak (isolatzaile akustikoak, enbalajea, etab.) edo mikroplastikoetarako nanozelulosa (European Commission, 2011). Gainera, garapen-etapa desberdinetan baso-biomasan oinarritutako produktu berritzaileen industria sortzen ari da.
Bioproduktu horien sintesiak ere hainbat ingurumen-arazo sortuko lituzke. Alde batetik, karbono-aztarna izugarria, energia behar baitu ekoizteko, eta gero eta handiagoa baita ekoizpen-tokiaren eta kontsumo-tokiaren arteko distantzia. Bestalde, ingurumen-inpaktu handia; izan ere, epe laburreko produktuen eskaera handia lortzeko, zuhaitzak landatzeko eremua handitu behar da, eta, askotan, jatorrizko basoen eremu urriak ordeztu behar dira. Horrez gain, baso-jarduera oso erasokorrak ezarri behar dira, karbono-hustubidearen kontserbazioan, lurzoruaren higaduran, basoen osasunean eta erresilientzian eragin kaltegarriak dituztenak (Curiel Yuste et al., 2023). Baso-praktikak produktibitatea hobetzeko egokitu badaitezke ere, baliabide naturalak infinituak izatetik urrun daude (Richardson et al., 2023), eta nekez ordezka dezakete erregai fosiletan eta zementuan oinarritutako egungo ekoizpen guztia.
Gainera, ez dugu ahaztu behar baso-jardunetan eraginkortasun handiagoa izateak eskaera absolutu handiagoa ekar dezakeela, ingurumen-presioetan lortutako edozein murrizketari aurre eginez, Jevonsen paradoxak ohartarazten duen bezala. Paradoxa hori uraren kudeaketan (Dumont et al., 2013; Sears et al., 2018) edo etxeko berokuntzan (Sorrell, 2009) ikus daiteke. Gainera, bioekonomiaren garapenak ez du zertan erregai fosilen kontsumoa murriztuko (Ayres, 2007), eta etorkizun oso zalantzagarria eta ez oso oparoa iradokitzen du klimarako eta basoetarako, bioekonomiaren agertoki batean.
Nola lortu eredu bioekonomiko benetan iraunkorra eta klimarako eta biosferarako onuragarria?
Aurreko guztiak ekosistema naturalak epe luzera kontserbatzeak biomasa ekoizpenari buruz ditugun itxaropenak moteltzea eskatuko lukeela adierazten duela ematen du beste material batzuen ordezko gisa. Hala ere, moderazio horrek talka egiten du aberastasuna metatzea agintzen duen sistema ekonomiko batean nagusi diren logikekin, non ingurumen-lorpenak (edo lorpen sozialak) baterako onura hutsak diren, inoiz ez beharrezko baldintzak. Horregatik, logika horiek zeharkatzen duten bioekonomia batek kliman eta ekosistemetan eragin kaltegarriak izateko arriskua dakar.
Nola lortu, orduan, eredu bioekonomiko benetan iraunkorra? Nicholas Georgescu-Roegenek, izen matematiko eta ekonomialari ezagunak, La ley de la entropía y el proceso económico (1971) lanean lehen aldiz proposatu zuen bioekonomia terminoaren errora itzultzea proposatzen dugu. Biologiaren, fisikaren eta ekonomiaren arteko loturari buruzko kontzeptu berri horrek etengabeko hazkundearen iraunkortasun termodinamikorik eza erakutsi zuen, eta ekonomia ekologikoaren diziplinaren oinarriak ezarri zituen.
Proposamen horrek inspiratuta, garapen ekonomikoaren muga biofisikoak aintzat hartzen dituzten eta bizitza aberastasunaren metaketaren aurretik jartzen duten paradigma ekonomiko eraldatzaileak (Ayres et al., 2001) azken hamarkadetan sortu dira, hala nola, ondasun-egonaren ekonomia (Fioramonti et al., 2022), donutaren ekonomia (Raworth, 2017) edo beherapena (Kallis et al., 2025). Bioekonomiak, jatorrizko zentzuan, materialen jatorria ordezkatzea baino gehiago behar du —fosiletik berriztagarrira—, biosferaren barruan ekonomiaren rola eta eskala erabat birdefinitzea ez bada.
Baina ekonomiaren eraldaketa horiek ezinezkoak izango dira esparru ekonomikoan erabakiak hartzeko prozesua demokratizatu gabe. Argudiatzen dugu, gaur egungoa bezalako eredu baten aurrean, biztanleriaren proportzio txiki batentzako onurak lortzera bideratua (Hickel & Sullivan, 2023), ondasun komunen ekoizpen- eta kudeaketa-erabakiak demokratizatzeak, hala nola basoenak, bermatuko lukeela baliabide-hornidura nahikoa izatea pertsona guztien ongizatea ziurtatzeko planeta-mugen barruan (Steinberger et al., 2024).
Bizitzaren eremu ekonomikoa demokratizatzearen aldeko proposamenak, beraz, funtsezkoak izan behar dira bioekonomiaren proposamenean. Era berean, funtsezkoa da jatorrizko definizioa berreskuratzea eta, horrela, beste esparru utilitarista batean distortsioa saihestea, nahiz eta berdeagoa izan. Gure ustez, baldintza horiek bete egin behar dira bioekonomiaren ereduak modu esanguratsuan lagun diezaion gizarte ekologiko bati, bestela konpondu nahi zituen arazo berberak errepikatzeko arriskua baitago.
Erreferentziak:
- Ayres, R. U. (2007). “On the practical limits to substitution”. Ecological Economics, 61(1), 115–128. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2006.02.011
- Ayres, R. U., Gowdy, J. M., & Van Den Bergh, J. C. J. M. (2001). “Strong versus weak sustainability: Economics, natural sciences and consilience”. Environmental Ethics: An Interdisciplinary Journal Dedicated to the Philosophical Aspects of Environment, 23(1), 155–168.
- CORDIS. (2017). Los bioplásticos: Materiales sostenibles para construir una bioeconomía circular sólida en Europa. CORDIS | European Commission. https://cordis.europa.eu/article/id/400694-sustainable-materials-for-a-strong-and-circular-european-bio-economy/es
- Dumont, A., Mayor, B., & López-Gunn, E. (2013). “Is the Rebound Effect or Jevons Paradox a Useful Concept for better Management of Water Resources? Insights from the Irrigation Modernisation Process in Spain”. Aquatic Procedia, 1, 64–76. https://doi.org/10.1016/j.aqpro.2013.07.006
- European Commission. (2011). Forestry in the EU and the world: A statistical portrait. Publications Office. https://data.europa.eu/doi/10.2785/13022
- European Commission. (2018). Una nueva Estrategia en materia de bioeconomía para una Europa sostenible [Text]. European Commission – European Commission. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/es/ip_18_6067
- Fioramonti, L., Coscieme, L., Costanza, R., Kubiszewski, I., Trebeck, K., Wallis, S., Roberts, D., Mortensen, L. F., Pickett, K. E., Wilkinson, R., Ragnarsdottír, K. V., McGlade, J., Lovins, H., & De Vogli, R. (2022). “Wellbeing economy: An effective paradigm to mainstream post-growth policies?” Ecological Economics, 192, 107261. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2021.107261
- Hickel, J., & Sullivan, D. (2023). “Capitalism, Global Poverty, and the Case for Democratic Socialism”. Monthly Review, 99–113. https://doi.org/10.14452/MR-075-03-2023-07_7
- Kallis, G., Hickel, J., O’Neill, D. W., Jackson, T., Victor, P. A., Raworth, K., Schor, J. B., Steinberger, J. K., & Ürge-Vorsatz, D. (2025). “Post-growth: The science of wellbeing within planetary boundaries”. The Lancet Planetary Health, 9(1), e62–e78. https://doi.org/10.1016/S2542-5196(24)00310-3
- Moreaux, C., Oti, F. S. M., Yuste, J. C., Izquierdo, L. P., & Valero, M. E. (2023, November 23). “Por qué la bioeconomía debería tener en cuenta la conservación del suelo forestal”. The Conversation. http://theconversation.com/por-que-la-bioeconomia-deberia-tener-en-cuenta-la-conservacion-del-suelo-forestal-216272
- Raworth, K. (2017). “A Doughnut for the Anthropocene: Humanity’s compass in the 21st century”. The Lancet Planetary Health, 1(2), e48–e49. https://doi.org/10.1016/S2542-5196(17)30028-1
- Richardson, K., Steffen, W., Lucht, W., Bendtsen, J., Cornell, S. E., Donges, J. F., Drüke, M., Fetzer, I., Bala, G., von Bloh, W., Feulner, G., Fiedler, S., Gerten, D., Gleeson, T., Hofmann, M., Huiskamp, W., Kummu, M., Mohan, C., Nogués-Bravo, D., … Rockström, J. (2023). “Earth beyond six of nine planetary boundaries”. Science Advances, 9(37), eadh2458. https://doi.org/10.1126/sciadv.adh2458
- Ronzon, T., & M’Barek, R. (2018). “Socioeconomic Indicators to Monitor the EU’s Bioeconomy in Transition”. Sustainability, 10(6), Article 6. https://doi.org/10.3390/su10061745
- Sears, L., Caparelli, J., Lee, C., Pan, D., Strandberg, G., Vuu, L., & Lin Lawell, C.-Y. C. (2018). “Jevons’ Paradox and Efficient Irrigation Technology”. Sustainability, 10(5), Article 5. https://doi.org/10.3390/su10051590
- Sorrell, S. (2009). “Jevons’ Paradox revisited: The evidence for backfire from improved energy efficiency”. Energy Policy, 37(4), 1456–1469. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2008.12.003
- Steinberger, J., Guerin, G., Hofferberth, E., & Pirgmaier, E. (2024). “Democratizing provisioning systems: A prerequisite for living well within limits”. Sustainability: Science, Practice and Policy, 20(1), 2401186. https://doi.org/10.1080/15487733.2024.2401186
- Verkerk, P. J. (2022). Forest products in the global bioeconomy. FAO; https://openknowledge.fao.org/handle/20.500.14283/cb7274en
Nuestra revista recompensa las colaboraciones con 
