(Itzulpena: Ariadna Uve eta EH Bildu.)
Uztailean Eusko Legebiltzarrean EH Bilduko kide den Mikel Otero-rekin elkarrizketa izan genuen.
15/15\15: Une honetan, gobernuaren “Euskal administrazio publikoaren jasangarritasun energetikoa” izeneko lege-proposamena izapidetzen ari da Eusko Legebiltzarrean. Zuk jarrera kritikoenetako bat izan duzu horren inguruan, eta zure agerraldietan erregai fosilak agortzen ari direla ekarri duzu gogora, besteak beste. Zure ustez, Eusko Jaurlaritzak argi ikusten al du jasangarritasuna zer den, eta metabolismo sozioekonomikoaren mendetasun energetikoarekin nola lotzen den? Esaguzu ere legearen izapidetzea une honetan zer fasetan dagoen…
Nolanahi ere, Eusko Jaurlaritza ez da arazo hori daukan bakarra. Izan ere, 70eko hamarkadaren hasieratik nabarmentzen hasia zen “hazkundearen mugen” kontzeptua 80ko hamarkadan aldatu zen Brundtland txostenaren eta bertan jasotako garapen jasangarriaren (hazkunde iraunkor bihurtu zen denbora gutxian) eskutik, eta harrezkero denok harrapatuta gaude esparru horretan.
Jasangarritasun energetikoaren legea ponentzia-fasean dago une honetan, EAJren, PSEren eta Ahal Duguren botoei esker eta PPren abstentzioarekin tramitera onartu ondoren. Gu, EH Bilduko kideok, izan ginen osoko zuzenketa aurkeztu genuen bakarrak, haren edukia, argi eta garbi, eskasa iruditzen zaigulako. Ponentziaren esparruan zuzenketa partzialak eztabaidatuko dira; ondoren, batzordeak bere irizpena emango du, eta orduan prest egongo da osoko bilkurara eraman eta bertan bozkatua izateko.
15/15\15: Zure ustez, zein dira EAEk energia-alorrean dauzkan arazo nagusiak? Zer proposatzen du EH-Bilduk haiei aurre egiteko?
15/15\15: Alor horretan, badago adostasunik Gasteizko Legebiltzarrean ordezkaritza duen beste alderdi politikoren batekin?
M.O.: Oinarrizko adostasun moduko bat dago, hau da, denok bat gatoz egoera ez dela ona eta aldez aurretik aipatutako gaietan aurrerapausoak eman behar ditugula adierazterakoan. Azpimarratzekoa da, halaber, herri honek ingurumenaren alorrean egin duen borroka eta garatu duen sentsibilitatea , neurri handi batean, proiektu energetiko batzuen aurkako jarreraren ondorio dela. Eta sarritan mugimenduak izan dira, nuklearren aurkakoa edo frackingaren aurkakoa adibidez, gizartean nagusitasuna lortu eta alderdi politiko zein instituzioetara zabaldu dutenak. Gogoz bestera izan arren, alderdi guztiak Garoña ixtearen edo frackingarekin lotutako proiektuak bertan behera uztearen alde agertu ziren. Hortik aurrera, arazoak hasten dira. EH Bildu eta Elkarrekin Podemos gara egoeraren bilakaerarekin kezka handiena dugun indar politikoak.
15/15\15: Eta zuen alderdiaren barruan, denak bat zatozte bete-betean, edo esan dezakegu sektore batzuk kontzienteago direla aurrez aurre daukagun kolapso energetikoaren eta haren ondorio sozialen inguruan, eta beste batzuk, ordea, business-as-usual sistemara gehiago lerratzen direla edo teknomirarian fidatzen direla?
M.O.: Azpimarratzekoa da EHBilduren barruan askotariko sentsibilitate eta korronte politikoak biltzen direla, muturreko ezkerretik sozialdemokratatzat jo ditzakegun jarreretara, hori bai, oinarri erkide ezkertiar eta independentista partekatzen dugularik. Sinplifikazioa muturrera eramanez esan dezakegu ideia gorriak, berdeak eta moreak dauzkagula, langile-klasearen, ekologismoaren eta feminismoaren ordezkari garen heinean. Horrez gain, nabarmentzekoa da gure koalizioak gobernatzeko asmoa eta gogoa duela, hainbat udalerritan gehiengo zabalak dauzkagula , eta EAEko boto-emaileen % 20tik gora daukagula, 220.000 boto-emaile baino gehiago azken hauteskunde autonomikoetan. Laburbilduta, oso etxe handia da eta bertan elkarrekin uztartzen dira posizio neokeynesiarrak batetik eta nabarmen dekrezentistak direnak bestetik, esaterako. Idazkaritza nazionalen barruan, ingurumen eta energiako idazkaritza dago, eta hortaz, esan dezakegu gairako lehenengo hurbilketa ikuspegi egokitik aztertzen dela, nire ustez ekonomiaren garapeneko eta azpiegituretako zorroaren barruan egon ahalko bailitzateke, Eusko Jaurlaritzaren kasuan gertatzen den bezalaxe. Esanguratsua da, baina argi dago ez dela nahikoa. Alternatibetan pentsatzen dugunean, ezin dugu ahaztu egungo testuinguru juridiko administratiboan gobernatu nahi duen alderdi politiko batek, ikuspegi eraldatzailekoa izanda ere, egun duen egoera hartu behar duela abiapuntutzat, eta, horrenbestez, zaila da zure hautesleen zati handiena baino gehiago korrika egin nahi izatea. Jendea atzetik ez baduzu, lotura hautsi egiten da, eta loturarik gabe ezinezkoa da ontziaren aginte-lekuetara iristea (edo erakundeetatik zuzentzen den ontziaren aginte-lekuetara, zati hori ez baita guztia, jakina). Uste dut garrantzitsua dela jakitea zer eska dakiokeen alderdi politiko bati, eta zer lan egin behar den beste esparru batzuetan, edozein alderdi beharrezkoak diren posizioekin uztartzen hasi aurretik, erlatiboki laburra den aldi historiko batean egin behar ditugun aldaketa sakonetarako.
15/15\15: Gobernuaren lege-proposamen honen inguruan Legebiltzarrean egin dituzun mintzaldietan trantsizio energetikoko beste plan batzuk aipatu dituzu, hala nola Danimarkakoa, Frantziakoa eta baita Nafarroakoa ere, EAEn aurkeztutakoarekin kontrastean jartzeko, proposamen hori edukirik gabea dela adierazi baituzu, finantzaketarik gabea eta neurri exekutiborik gabea, “txeke zuri” bat ezer ere ez egiteko, eta “bakar-jokoan” tranpetan aritzea dela “anbizio handikotzat” autokalifikatzea, Europar Batasunean bertan markatutako energia berriztagarrietara aldatzeko oinarrizko helburuetatik oso urruti baitago egiaz. Zer nabarmendu dezakezu gure inguruneko lege eta plan horien inguruan, eta zenbateraino izango lirateke aplikagarriak Euskadirako?
M.O.: Ikusiko dugu zertan geratzen den legea, baina gobernuak aurkeztu zuen jatorrizko testua nahiko penagarria zen. Helburu-multzo bat, helburu horietako batzuk arrazoizkoak direlarik, kostu-aurreikuspen nahiko handiarekin baina hitzik ere aipatu gabe finantzaketari buruz. Eta zehapen-araubiderik gabe. Itxurakeria. Udalen egoera ekonomikoa kontuan izanda, legeak dituen helburuak, anbizio handikoak ez izanagatik, ezin izango dira bete, eta hori horrela finantza-mekanismoetan pentsatu beharra dago saioa egiteko.
Beste herrialde edo inguruekin alderatzeari dagokionez, leku txarrean uzten gaituzte konparazioek, helburuei zein herritarren parte-hartzeari dagokionez. Adibide konkreturen bat jartzeko, asko gustatzen zait Danimarkako gobernuak izan duen gaitasuna energia berriztagarrietarako jauzian herritarrak inplikatzeko garaian. Ez dira kasualitatezko neurriak, hala nola herritarrei gutxienez % 20ko partaidetza gordetzea energia eolikoa ezartzeko proiektuetan. Nafarroatik gauza asko gustatzen zaizkit, luzea litzateke, baina nabarmendu egingo nituzke hidraulikoak berreskuratzeko planak, jabetza komunitarioko produkzio mini-eolikoko programak, auto-hornikuntzako planak, oso konpletoa da. Ikuspegia interesatzen zait batez ere, gure legearekin alderatuta aurrerapauso argia baita, nahiz eta bazegoen anbizio handiagoa izateko aukera alderdi guztietan ere, jakina.
15/15\15: Lege horietako batzuetan, hala nola Frantziakoan, nabarmendu duzu gizartearen parte-hartze handia izan dela legearen definizioan, eta hori faltan hartzen duzula Euskadiko egungo prozesuan. Frantziako gizarte-mugimenduak edo zientzialariek —beharbada Jean Laherrerek edo ASPOko beste batzuek— lortu dute interes bereziko alderdiren bat sartzea erreferentzia gisa ekartzen duzun lege horretan?
M.O.: Frantziako legea lantzeko prozesua jarri nuen adibide gisa kontraste handian zegoelako hemen jarraitutako prozesuarekin. Hori hartzen dut ardatz. Energia-jasangarritasuneko euskal lege-proiektua oso-osorik idatzi zuten Energiaren Euskal Erakundearen bulego batean, gutxik kontrastatuta, eta zuzenean aurkeztu zuten Legebiltzarrean. Indarreko energia-estrategiarekin (3E2030) oraindik okerragoa izan zen, ez zen Legebiltzarretik igaro ere egin. Frantzian, zuk esan bezala zaila bada ere ASPOren edo Laherrereren eskua ikustea, elaborazio-prozesua lehen mailako gaitzat hartu zen, elaborazio- eta partaidetza-prozesu oso luze batekin, kontraste askorekin. Frantziako helburuak ikusita, helburuak ez dira gutxiesteko modukoak, zehazki % 32 berriztagarria 2030erako, hau da, Europar Batasunak proposatutako ehuneko bera. Eta nabarmentzekoa da, halaber, aldaketak fiskalitatearen bidez indartzeko saioa.
15/15\15: Langile eta baliabideen horniduran Euskal Energiaren Erakundeak (EEE) duen gabezia ere kritikatu duzu, herrialderako energiaren gaiak duen garrantziari dagokionez. Duela zenbait urte jada, EEE nabarmendu egin zen txosten zabal bat (Petrolioa eta energia ekonomian. Petrolioaren garestitzeak euskal ekonomian dituen ondorioak) argitaratu zuelako Peak Oil deitutakoak euskal ekonomian izan zitzakeen inpaktuei buruz. Egungo gobernuko kideren batek txosten hori irakurri duela uste duzu?
M.O.: Irakurri dute, zalantzarik gabe. Ezin dugu ahaztu txostenaren egileetako bat, Txetxu Saenz de Ormijana jauna, EAJk hautatutako ordezkaria izan dela duela gutxi bere txostena aurkeztu zuen trantsizio energetikorako adituen lantaldean. Beste egileetako bat, Jose Ignacio Hormaetxe Euskadiko energia-klusterraren egungo zuzendaria da. Oso ondo dakite zer dagoen. Beste gauza bat da zer egingo duzun dakizunarekin.
Pena da EEEk egindakoa bezain lan garrantzitsu batek inolako eragin publikorik ez izana. Liburu horretan, 2008an argitaratua baina krisialdia hasi aurre-aurreko urteetako datuekin, zintzo aztertzen dira peak-oilerrek mahai gainean jartzen zituzten arazoetako asko, eta egiten den diagnostikoa zuzena bezain kezkagarria da. Liburuak gauza oso lodiak esaten zituen egungo ekonomiarako, hala nola globalizazioa itzulgarria izan zitekeela, edo gapa, petrolioak utzitako hutsunea likidoaren agortze-fasean, ordezkaezina dirudiela, eta hori horrela, nahitaezkoa izango zela gai energetikoa eskariaren aldetik kudeatzea, kontsumoaren nahitaezko murrizketarekin. Hain gorako eta boteretik hurbileko posizioetatik hori onartzea aurrerapauso bat da, arazoa da izugarri zaila dela ekonomia globalizatu eta lehiakor batean jarduteko unea eta modua aurkitzea.
15/15\15: Azter dezagun orain etiketen gaia, ezin baitzaio ukatu garrantzi gutxienez sinbolikoa baduela, baita estrategia politikoetan funtsezko ideiak helarazteko garaian ere, bizi dugun egoera zibilizatorioa dela eta. Dekrezentistatzat kalifikatuko zinateke? Esan daiteke EH Bilduk argi eta garbi uko egin diola hazkunde ekonomikoa bilatzeko helburuari? …Badakigu hondamendi energetikoaz gehien jabetzen diren korronteetatik ere ez dela erraza zuen alderdiek irmotasunez hitz egitea gainera datorkigunaz. Zuen proposamen politikoa ekosozialismoaren barruan kokatuko litzateke?
M.O.: Zenbait galdera oso potolo dira horiek. Pertsonalki eko-sozialistatzat dut nire burua, kontzeptu horren printzipioei jarraitzen diet, haiekin jarduten dut eta kontzeptuaren printzipioak zabaltzen laguntzen dut nire posiziotik, eta niretzat, telegrafikoki esanda, “eko” hori da gure jarduera eutsi behar izatea gure ingurunea ez degradatzeko, eta “sozialismoa”, aldiz aberastasunaren banaketa justu gisa ikusten dut. Desazkunde terminoa, bere filosofiatik hurbil egonda ere, ez zait inoiz egokia iruditu. Argi dago beheratzeko premia gure bizitzaren oinarrizko alderdietan, hala nola lehengai energetikoen kontsumoan (eta materialenean oro har), baina beste alderdi askotan, aldiz, eta ez preseski materialak, hazi beharra daukagu. Ez zait gustatzen, halaber, hazkunde/desazkunde binomioa BPGarekin hain lotuta egotea. Eta argi dago BPGaren beherapena, bere-berean, ez zitzaigula oso lagungarria izan krisialdiaren testuinguruan 2008ko crasharen ondoren. Bestalde, uste dut zenbaitetan alderdi politikoei ezinezko gauzak eskatzen zaizkiela. Hondoko jarrera garbi eta eraldatzaileak zenbait esparrutan pisua izateko babes nahikoak lortzeko premiarekin uztartu behar ditu alderdi batek. Eta zelai lokaztuetan jokatzen da, joko-arau bidegabeekin, epailea erosita dagoela, eta zer nahi duten oso ondo dakiten presio-taldeen eskuetan daudelarik bozgorailuak. Ez da erraza. Eta argi dago ezein alderdi politikok, ezta EH Bilduk ere, ez duela hazkunde/beharapenaren gaia modu pozgarrian bideratu. Alderdi politiko batek denbora luzeak denbora laburrekin uztartu behar dituelako. Eta alderdi politiko batek epe laburretan bere gain hartzen duena ezinbestean dago lotua kaleak sentitzen duenarekin. Azken batean, Roosvelt-en dilema zaharrarekin jarraitzen dugu, sindikatuei zera esaten zienean, “orain irten zaitezte kalera eta eska iezadazue”. Girorik ez badago, ezinezkoa da. Edo beste modu batera esanda, sokari gehiegi tiratzen bazaio, hautsi egiten da, eta aldaketak sustatzeko baliagarri izateari uzten dio. Uste dut peak-oilaren edozein dibulgatzaile jabetzen dela entzuna izateko zailtasunaz konbentzituen zirkuluaz haratago.
15/15\15: Pedro Sánchez Espainiako gobernuko presidente berriak iragarri du bere gobernuaren (ustez behin-behinekoa hurbilekoak baina ez berehalakoak iragartzen diren hauteskundeak egiten diren bitartean) ekintza-ildoetako bat “ekonomiaren trantsizio ekologikoa” izango dela, eta, horrekin batera, Trantsizio Energetikoko Lege bat izapidetzea, azken urteetako modari jarraikiz. Zuen alderdiak Madrilen ere zuk Gasteizen argitara atera dituzun gaiak ateratzearen aldeko apustua egingo du, iragarritako gai horiek izapidetzen direnean? Zure ikuspuntutik, badago “ekonomiaren trantsizio ekologikorik” eskatzen ez duenik kosta ahala kostako hazkundea, eta, horrenbestez, kapitalismoa ezagutzen dugun moduan, baztertzea? Kasu horretan, zaila dirudi PSOE bezalako alderdi bat horren alde egotea, ez duzu uste? Ez dakit zentzu horretan ezer espero duzuen Espainiako gobernu berritik…
M.O.: Ikusiko dugu. Madrildik, etor daitekeen gauzarik onena da gai energetikoan gure erabaki guztiak hartu ahal izateko ahalmenean aurrera egitea, eta harritzen zait gobernu berria horren aldeko izatea. Ziur asko PPrekin baino sentsibilitate handiagoa egongo da energia berriztagarrien hedapena bultzatzeko, ikatzetik eratorritako elektrizitatea bukarazteko, baina ez dut uste errotiko aldaketarik espero dezakegunik. Batzuetan ahaztu egiten zaigu enpresa bakar batzuek gobernuak adinako ahalmena dutela boterea egikaritzeko eta politikaren ildo nagusiak orokorrean eta energia-politikarenak bereziki orientatzeko. Galdetzen badidazu PSOE prest ote dagoen kapitalismoaren oinarriak “ukitzeko” erantzuna argia da, ez. Dena den, zure galderatik eratortzen dut kapitalismoa nahitaez krezentista dela. Debate luzea litzateke, baina ez dut uste kapitalismoaren oinarria hazkundea denik. Beste gauza bat da altxor fosilak lanaren potentzia hazi izana eta, horrenbestez, kapital-metaketa ahalbidetu izana. Hogeita hamar loriatsuen ondoren imajinario kolektiboan finkatu den eskema hori ez da lege ekonomiko bat, marko mental bat da. Hortik pentsatzera energia fosilaren fluxu-faltaren ondoriozko behartutako beherapen batek, bere-berean, kapitalismoa gainditu edo desegin dezakeela, arriskutsua eta guzti iruditzen zait. Kapitalak pertsona ugari kanporatuko ditu sistematik, eta hasi da jada horretan, baina horregatik ez da desagertuko. Alda daiteke, fasez aldatu, historian sarritan egin duen bezala. James Galbraith ekonomistaren The End of Normal (Normaltasunaren amaiera) liburua irakurtzea gomendatzen dut, ideia horietan sakontzeko.
Eta galdetzen didazunarekin amaitzeko, ez dut uste kapitalismoaren oinarriek ekonomia ekologiko batean pentsatzea ahalbidetzen dutenik, logika ez baita “eko”, horrek betiere mugak eta euspena ezartzen baititu.
15/15\15: Alderdi politiko gutxik dute bere aurpegi agerikoenen artean Arnaldo Otegi bezalako pertsona bat, zeinak Peak Oilaren arazoa espresuki aipatu duen (adibide bat: “Erabateko zibilizazio-krisia bizi du munduak, non aldi berean uztartzen diren kapitalismoaren krisi sistemiko bat (metaketakoa), krisi energetiko bat (gainditu dugu jada petrolio-produkzioaren koska) eta ekologiko bat (klima-aldaketa), gure planeta eta gure espeziea arriskuan jartzen dutenak”, 2012). Zenbaterainoko garrantzia uste duzu ematen ari zaiola horri Bilduren diskurtso publikoan? Estrategia zintzo baten alde egin duzue EHri eta mundu osoari energia fosilen agortzearen ondorioz gainera datorkion panorama komunikatzeko orduan, hau da, beste alderdi batzuek ikusi nahi dituzten gelako elefante horiek hor daudela adierazteko?
M.O.: Arnaldo Otegi, EHBilduko koordinatzaile nagusia izateaz gain, pentsatzaile zorrotza da, bere garaiari adi dagoena, erronka handiak ezagutzen dituena, zita horretatik ondoriozta daitekeenez. EHBilduren eragin-esferan kezka horiek sektore zabal batek partekatzen dituenaren adierazgarri ere bada. Hori horrela, gauza bat da aurrean ditugun erronka handiak detektatzea, eta beste bat talaiako jakintsuaren erregistroan geratzea. EH Bildu bezalako alderdi eraldatzaile batek debate sakon horiei egin behar die aurre eta aldi berean eragin-maila desberdina duten erakunde desberdinetan duen presentzia kudeatu. Zintzotasuna dugu ezaugarri eta EH Bilduk euskal estatu baten sorrerari buruz deitutako deialdietan erronka horietako batzuk mahai gainean izan ziren eta autozentsurarik gabe eztabaidatu ziren. Beste gauza bat da eguneko ekintza politikoan urgenteak garrantzitsuaren gaineko ke-laino bat sortu izana. Hori ere gertatzen zaigu, nola ez. Gainera, espezie gisa gure existentzia bera mehatxatzen duten arazoen dibulgazioa partekatutako dibulgazioa dela uste dugu, talde ekologistekin, sektore akademikoekin eta abarrekin partekatutakoa. Erronka handiegia da alderdi politiko bakar batek edo gutxi batzuk pentsatua eta aztertua izateko. Beste esparru batzuetan heltzen ari diren planteamenduak hartzearekin konformatuko nintzateke zenbait unetan, ez baita betiere erraza izaten.
15/15\15: Nola ikusten duzu EH Bilduren etorkizuna elikagaien, energiaren, ekonomiaren eta politikaren arloko subiranotasunarekin eta ardatz horien arteko erlazioa? Eta Estatu Espainol osoarena? Nola uste duzu eragingo duela zibilizazio-kolapsoko egoerak Espainiako Erresumaren barruan?
M.O.: Etorkizuna idatzi gabe dago eta esparru horietako bakoitzean dugun abiapuntu-egoera oso kezkagarria bada ere, artikulatzeko gai garenaren mende egongo da neurri handi batean. Adierazle garrantzitsu guztiak gorrian daudela esango nuke, energia- edo elikagai-arloko autohornidura ikaragarri pobrea da gure herrialdean, eta subiranotasun politikoak, iristen denean, soluzio errazik ez dutela dirudien sektore-arazoei egin beharko die aurre.
Baina laborategi handi bat ere badago martxan, ezin konta ahala pertsona eta kolektibo hainbat alorretan esperimentatzen ari baitira, nahiz eta ez gauden makro-arloan eskalagarria den egoera batean. Soluzio estrukturalak abiarazteko indar-erlazioa ahula da oraindik, baina itzalguneetan pentsatzeko modu berriak ari dira aurrera ateratzen, Euskal Herritik desagertu ez diren lan kolektiboaren eta lankidetzaren espirituarekin ondo uztartzen direnak.
Eta kontrolik gabeko kolapso-egoera bat gertatzen bada, historiara jotzen badugu nahiko garbia da indar zentrifugoak nagusitzen direla zentripetoen gainetik, eta botere-egituretara ekarrita, esan nahi du zailtasunak izango direla estatu-aparatuentzat. Zenbat eta handiagoak izan, orduan eta zailtasun handiagoak mantentzeko. Eta hori gure mesederako izan liteke. Baina, egia esateko, kolapso posiblearen eta haren indar zentrifugoaren mende egongo da dena.
15/15\15: Zu nahiko kritikoa izan zara ekologismo politikoaren ustezko ordezkariekin, Euskadiko Equo alderdiko kideekin. Estatu osoan ere hainbat kritika jasotzen dituzte kolapsoaz gehien jabetutako ekologismoaren zatiaren aldetik epelegiak direlako eta beren posizionamendu interesgarrienak Podemosekin eta IUrekin duten koalizioaren barruan urtu dituztelako, baita bere militanteek egindako kritikak ere. Bestalde, borroka nazionalean oinarrituagoak dauden alderdiak zaretenak, hala nola CUPek edo EH-Bilduk, beren eremuan aurreratu dituzue, edo horretan ari zarete. Txantxa onartzen badidazu, euskal erradikal ospetsuak (eta kataluniarrak ere bai) izaten ari zarete erradikalenak gai ekologikoan. Pertzepzio hori partekatzen duzu? Uste duzu alderdi horien estrategia zuzena dela, hots, sozialdemokrazia espainol berrian eragiten saiatzea, zeinak ez duen —orain arte— neokeynesianismoa alde batera uzteko itxurarik, eta, horrenbestez, hazkunde ekonomikoaren ezinezko bilakaera alde batera uztekorik?
M.O.: Ekimen parlamentario gehienetan Equorekin elkar ulertze giroa dugula hartuko dut abiapuntutzat. Ohikoa elkar babestea izaten da. Desadostasun handiena energia-jasangarritasuneko legeari ekiteko moduaren inguruan etorri da, bide desberdinak jarraitu baititugu. Haiek hasieratik sartu ziren legea gobernuarekin negoziatzera, eta guk langa dezente gorago jarri genuen, osoko zuzenketa bat eginda. Bi arrazoirengatik. Lehenengoa uste genuelako beharrezkoa zen legea gai energetiko guztiei buruzkoa zelako eta ez soilik administrazio publikoei buruzkoa. Bigarren arrazoia zera zen, legea ezin zela egin, aurkeztu zitzaigun terminoetan. Hornidura ekonomikorik gabe eta zehazpen-araubiderik gabe. Estalki berdeko itxurakeria. Udal-erakundeetan dugun esperientziak bizkor eraman gintuen ondorioztatzera legea, aurkeztu zen bezala, gehiago zela arazo bat soluzio bat baino. Dena den, gauza bat dira hondoko planteamenduak eta beste bat, behin marko jakin batean zaudela eta legea onartua izango dela jakinda, legean ez sartzea eta legean eragiten saiatzea. Legeak parlamentuetan onartzen dira eta indar jakin batzuen erlazioaren isla dira. Hautetsontziek zehaztutakoak, konkretuki. Eta batek arrazoia izanda ere, dituen botoak ditu, gure kasuan 75etik 18. Eta Equoren kasuan, haien indarra Elkarrekin Podemos osatzen duten gainerakoekin batuta, 75etik 11. Eta batuta, hartara iritsita, 75etik 29. Joko-eremu horretan onartuko da legea.
Alderdi bakoitzaren planteamenduen erradikalitateari buruz, kontu korapilatsua da. Lehen ere komentatu dut. EH Bilduk ez du lehiaketa batean sartu nahi “nor den ekologistagoa” erabakitzeko. Denbora askoan kontrastatutako ingurumen-sentsibilitatea duen alderdia da, ez duena uste ekologismoa inoren barrutia denik. Zenbait gaitan erradikaltzat hartu ahalko gaituzte eta beste batzuetan motz geratuko gara sektore kontzientziatuenen begietan. Gertatzen zaigu, nola ez. Eta planteamendu neokeynesiarrak gaindituko ditugu –eta pertsonalki ezinbestekoa iruditzen zait hori– bultzada hori behetik, kaletik, iristea lortzen badugu. Gaizki gabiltza guztien gaitzespena eragiten duten politika batzuk ezartzeko gai den jakintza pribilegiatuko elite bat garela uste badugu. Ez da soilik gutxi komeni den zerbait, eginezina da gainera.
15/15\15: EHko frackingaren aurkako mugimendutik zatoz zu. Nola ikusten duzu gai hori gaur egun EAEn eta nola jaso da izapidetzen ari den egungo legean, aipurik baldin badago? Konta iezaguzu nola igaro ginen EAJk eta PSOEk hasieran EAE “energetikoki autosufizientea” bihurtuko zuen teknika horri emandako babes kartsutik 2016an teknika hori debekatu nahi izan zuen Frackingaren aurkako Legera, Espainiako Konstituzio Auzitegiaren azkenaldiko betoa izan badu ere.
15/15\15: Espainiako gobernuaren horrelako betoak, hala nola Kataluniako aldaketa klimatikoari buruzko legearen kasuan, eta abar, Erresumarekin gatazka nazionalik ez duten lurraldeen autodefentsa ere eraginpean hartuta, hala nola Kantabriaren edo Errioxaren kasuan… horrek ez ditu argumentuak gehitzen lurralde bakoitzean kanpo-interferentziarik gabe funtsezko gai energetikoa kudeatzea ahalbidetzen duen subiranotasun politiko baten alde? Eta pentsatzen dut kanpoaldetik iristen zaizkigun energia-baliabideengatiko gerra bat iritsiz gero —horretaz ohartarazi digu, besteak beste, Peak Oilaren dibulgatzaile Antonio Turielek—, indar zentrifugo horiek biziagotu egingo liratekeela beharbada, Estatuko lurralde desberdinen zatikatze garrantzitsu bat eragin arte. Zer iritzi duzu horrek gai nazionalean eta autodeterminazio-eskubidean duen garrantziaz? Sintonia al dago EAJrekin gai energetikoan subiranotasunik ez izatea, Madril izatea erabakitzen duena “arazo bat dela” pentsatzean, zuk interpelatu diezunez trantsizio energetiko legearen debatean?
M.O.: Gai energetikoaren garrantzia nabarmena egiten da ikusten duzunean estatu batek ez dituela arlo horretan dituen eskumenak bere borondatez askatzen. Plangintza energetikoaren zati bat merkatu globalak baldintzatzen du, beste zati bat politika europarrek, baina erabakien zatirik handiena estatuen eskuetan dago. Estatuan frackingaren aurkako legeei jarritako betoaren eta antzeko gertaerek gogorarazten digute subiranotasun politikoa izatearen garrantzia gainerako subiranotasunetan (elikagaiena, energiarena eta abar) aurrera egin ahal izateko. Gure iritziz, egungo markoaren benetako mugen adibide hobezinak dira. Aho bikoitzeko arma da hori guztia EAJrentzat, eraiki duen eskemaren arabera saldu nahi digutelako Euskadin dagoen on guztia eurek ondo kudeatzen edo ondo negoziatzen dutelako dela, eta gaizki doan guztia Madrilek ez duelako uzten edo nahi ez duelako dela. Horrek nolabaiteko marjina politikoa ematen die okerreko erabaki edo bideen aurrean. Eta adibide onenetako bat abiadura handiko trena litzateke. Trena iristen bada, EAJk ekarri du. Gaizki badoa, estatuak planifikatzen du gaizki. Guk esaten dugu guztia erabaki nahi dugula eta zenbaitetan oker arituko gara, eta beste zenbaitetan erabaki zailak hartu beharko dira eta ezin izango ditugu besteak erantzule egin. Edozein kasutan ere, zenbait arlotan –adibidez energetikoan– agerian geratzen da tentsio nazionala identitarioaz haratago doala, eta ikusten da kudeaketarekin eta eguneroko bizitzaren erabakiekin duela zerikusia.
15/15\15: Baina gauza sinplea da oso, ezen EAEk urtero petrolio eta gas gehiago kontsumitzen badu, eta baliabide mugatuak badira, arazo larri bat dugu… Eusko Jaurlaritza ikusten ari da arazo hori hor dagoela? Edo Euskadiko eta Galiziako PSOEk eta alderdi osoak oro har partekatzen duten jarrera harrigarri hori, hots, petrolioaren ordez gas naturala jartzea “positiboa” dela eta “soluzio” bat dela trantsizio energetikorako… Edo “elektrifikazioaren” aldeko apustua egitea guztirako panazea balitz bezala, garraioa barne, sorkuntza elektrikoa batez ere energia berriztagarrietan oinarrituta egon dadila finkatu gabe. Badirudi oinarrizkoena falta dela ados jartzeko benetako trantsizio energetiko baterako zumitz bezala zer erabiliko dugun, ezta?
M.O.: Egungo politikek daramaten inertzia, hazkunde ekonomikoa bilatzera oso bideratutakoak, kezkagarria da. Adibide bat jarriko dizut: 80ko hamarkadan, petrolioan azken kontsumoaren ehunekoa mix energetikoan % 60aren gainetik zegoen. Gau egun, % 47ra jaitsi da ehuneko hori. Haatik, petrolioaren kontsumoak goia jo zuen iaz, termino absolututan. Hori ikusita, petrolioarekiko mendetasun handiagoa edo txikiagoa dugu? Nik esango nuke handiagoa, nahiz eta ehunekoak engaina gaitzaketen. Paradoxikoki, gas-kontsumoa, erakundeek albait gehien bultzatutakoa, ez da gehitzen ari, geldituta dago. Duela 10 urte baino gas gutxiago kontsumitzen da gaur egun Euskadin. Kontsumoaren desplazamendu bat izan delako da hori. Kontsumoaren % 40 garraioak eramaten du, petrolioarekin baitabil. Petrolioak baino erabilera askoz ere mugatuagoak ditu gasak, eta garraioaren gasifikazioa eta elektrifikazioa saltzen ari bazaizkigu ere, beldur naiz horretarako beharrezkoak izango diren azpiegiturak izugarriak izango direla, eta zalantza izugarriak ditut instalazioak masiboki hirukoiztea komeni ote den, baita hori egiteko benetako posibilitaterik ba ote dagoen. Honen azpian dagoen arazoa da ez dagoela benetako plangintzarik, eta ez dago argi plangintza hori posible ote den ere merkatuarena indar eragile nagusia den ekonomia batean. Eta merkatu hori, bestalde, erabat desbridatuta dago, eta hondamenarekin mehatxatzen du edozein galga mota eragin nahi dionari. Testuinguru horretan, zaila da oinarrizko adostasunak lortzea. Arazoa zera da, erreakzionatzeko denbora gero eta estuagoa dela. Eta ez da gauza bera onartzea denbora batez iturri konbentzionalak erabili beharko ditugula eta epe ertainera gasak ezer konponduko digunik pentsatzea. Horregatik, hau esaten hasi beharko lukete plangintzek: Energia-iturri konbentzionalak gaurtik aurrera beheratu egin behar ditugu. Horrek bereizten gaitu EAJrengandik eta besteren batengandik.
15/15\15: Zuk inoiz adierazi izan duzu aurre egin behar diogun egoerako gatazka nagusia kapitala vs. bizitza gatazka dela. Horrenbestez, kapitalismoa alde batera uztearen gaia inoiz baino gehiago dago indarrean. Errealista da gaur egun antikapitalista deklaratzea? Edo uste duzu erabilgarria izango litzatekeela termino berriak bilatzea, hala nola poskapitalismoa, jada inplizituki transmititzen dutenak kapitalismoa amaituta dagoela eta mugen barruan funtzionatzen dakien sistema berri bat bilatu behar dugula?
M.O.: Pertsonalki ez diot inolako beldurrik antikapitalista terminoari. Baina berriz ere azpimarratu nahi dut kapitalismoa ez dagoela amaituta. Metaketa-krisi nabarmena du kapitalismoak, itzulkin energetikoaren beheranzko tasarekin lotutakoa, beste zenbait faktoreren artean, kapitalak bere metaketa oinarri bezala baliatzen duen lan globalaren potentziala murrizten duena. Baina askotariko eran ari zaio erantzuna ematen. Alde batetik, esplotazioaren mugak mugitzen ari da, metaketa-zirkuitutik kanpo geratzen ziren jarduerako azken guneak merkantilizatzea bezalako hainbat mekanismorekin, edo bestela bizitza- eta lan-baldintzen prekarizazio gisa ezagutu denarekin; uste dut irakurketa ekofeminista egokia dela puntu horretan. Bestalde, pertsona kopuru gero eta handiagoa ari da kanporatzen sistematik, Harveyk modu egokian “desjabetzearen ondoriozko metaketa” deitzen duen ziklo batean. Azkenik, giza eskubideen defendatzaileek –hala nola Juan Hernandez Zubizarretak– “nekropolitika” deitutakoa dugu, hau da, planetako gero eta giza sektore gehiago beharrezkoak ez izatea, handitzen ari den joera batean. Deriba horrek jokaleku izugarrietara eraman gaitzake, erraz asko aurreikusi daiteke baliabideen gerra baten jokalekuan. Argi dago horren aurrean mugen barruan eutsi ahalko dion sistema bat behar dugula.
15/15\15: Egingarria ikusten duzu, oraintxe bertan, aliantza bat euskal mundu sindikalean poskapitalismo horretarantz abiatzeko eta eredu postindustrial berri bat gauzatzeko? Izan ere, oraingoz badirudi sindikalismoarekin ezarrita dauden loturak gehiago izaten direla oztopo bat, zenbait alderdi politikori zentzu horretan aurrerapausoak ematea eragotzita, ezta?
M.O.: Jakitun naiz, hurbiletik ezagutzen dudalako, euskal mundu sindikala, edo mundu horren zati handi bat, datorrenaz jabetzen dela. Gorka Buenok Roblesek Arangiz Fundaziorako (ELA) egindako lanak horren erakusgarri argia dira. LABen azken biltzarrean gai horiek ere mahai gainean izan ziren eta beste zenbait sindikatuk –adibidez, ESK-k– desakundetik oso hurbil dagoen jarrera publikoa dute. Gizarte-mugimendu eta sindikatuek bultzatutako Euskal Herriko eskubide sozialen gutunaren debatean ere zintzo eztabaidatu genuen horren guztiaren inguruan. Eta Bilbon duela 3 urte egindako jardunaldi eko-sozialistetan, antolakuntzan sindikatuek presentzia handia zutelarik, ponentzia ugari izan ziren baliabideen finitutasunarekin lotutakoak, Emilio Santiago Muíño, Yayo Herrero edo Luis González Reyes aritu zirelarik ponente gisa, beste hainbaten artean. Azken adibide bat jartzearren, Alternatiben Herriaren bidez zenbaitetan beste posibilitate batzuei agerikotasuna emateko egin diren saioak ere Gutun Sozialaren ondorio izan dira, sindikatuen bultzadarekin. Oro har, denak erakusten du kezka handia dagoela gai horiekin, hori uztartu egin behar dela, nola ez, enpleguaren eta lan-baldintzen defentsarekin, sindikalismoaren zeregin tradizionalekin. Zaila dela? Jakina.
Eta puntu honetan Antonio Turielek Gasteiza hitzaldi bat ematera etorri zenean erakutsitako zintzotasuna gogoratu nahi dut. Honela hasi zuen bere aurkezpena: “Peak-oilaren eta horri lotutako arazoen dibulgatzaile bat naiz, baina niri bizitzaren zati handiena BAU lan batean ematen dut eta diru-laguntzak BAU ingurunetan bilatzen nire lantaldeak bere BAU lana garatzen jarrai dezan”. Zintzotasun handikoa iruditu zitzaidan. Eta sindikatuei eta alderdi politikoei gertatzen zaienaren oso antzeko zerbait iruditzen zait.
15/15\15: Oso ezaguna da enpresa energetiko handiek dagozkien gobernuetako energiako ministerio edo departamentuen gain duten kontrola. Urgentziaz behar dugun trantsizio energetiko hau haien esku uztea gutxi-asko suizida dirudi, gizarte batentzat. Energia nazionalizatzea da soluzioa? …Izan ere, “energiaren kontrol publikorantz” pausoak ematea erreklamatu duzu. Edo, beharbada Goiener bezalako energia berriztagarriko kooperatibak indartzea alternatiba onargarriagoa izan liteke, gutxienez lehenengo pauso bezala?
15/15\15: Alderdi geoestrategikoak eta kaos klimatikori eta energia fosilaren agortzeari aurre egiteko mundu osorako adostutako beharrezkoak diren politikak ahaztu gabe, tokian tokikoa funtsezkoa da trantsizioa “pizteko”, Ekologistak Martxan taldearen dokumental hartan (Energia Trantsizioak: Piztu Aldaketa!) esaten zen bezala. Zer ekimen nabarmenduko zenituzke jardunbide egoki gisa ildo horretan Euskal Herri osoan zuen alderdiak gobernatzen dituen udalerrietan?
M.O.: Bokazio munizipalista handiko indar politikoa da EH Bildu. Gure jardun-esparru nagusia izan da aspaldian. Eta esan dezakegu energia-arloan ere esperimentazio-eremu egokia izan dela. Tokiko baliabideen aprobetxamendu jasangarriarekin lotutako hainbat energia-proiektu abiarazi dira, eta hor aipa ditzaket Asparrenako eta Aramaioko (Araba) biomasa komunitarioko galdarak, kaleak argitzeko energia-efizientziako hainbat proiektu edo Garesen (Nafarroa) mini-hidraulikoa berreskuratu izana. Izan ere, duela urte pare bat EH Bilduren barne-mintegi bat egin genuen tokian tokiko hainbat esperientzia eta potentzialtasun bateratzeko, eta bertan proposamenen indarra zein tokiko ekintzaren mugak egiaztatu ahal izan ziren. Betiere onartuta oraindik ere lan itzela dugula aurretik egiten ari garena sistemizatzeko eta zabaltzeko garaian. Gure erronketako bat da datozen urteetarako.
15/15\15: Ez dakit ezagutzen ote duzun “Green in the New Red (Berdeak gara gorri berriak)” liburua, Will Potter kazetariak idatzitakoa. Estatuko zenbait boterek orain ez dutenez “komenientziazko” euskal etsai terroristarik, zenbait etsai berri daude orain “eraikitze-fasean”, hala nola zenbaitetan terrorismo islamikoa (Dixan kasua), galiziarra (Resistencia Galega deitutako mamu hori) eta orain, dirudienez, ekologista ere bai. Ikusi dugu Nantesko ZAD guneko erresistentzia ekologistaren aurkako errepresio izugarria, eta gutxi-asko hurbileko beste zenbait kasu ere ez dira falta. Itoizko urtegiaren aurkako borrokaren gertakari dramatikoa gogoratu dezakegu… Zuk uste duzu ekologismo kontsekuenteena kriminalizatzen ari direla (penalki eta errepresiboki)? Estatuen deriba autoritarioaren zati da hori, demokraziak deitutakoen deskonposizioaren barruan? Debatea izaten ari zarete gai horren inguruan EH-Bildun eta euskal eta nafar ekologismoaren gizarte-mugimenduekin izaten ari zareten elkarrizketan?
M.O.: Inboluzioa argi dago, eta hainbat planotan gertatzen ari da. AEBren erantzunak Irailaren 11ren ondoren, ziklo sobietarraren amaieraren impassearen ondoren bere etsaiak birdefinituta, garai berri bat zabaldu zuen, zeinean mendebaldeak, Polifemok egin zuen bezalaxe bere begi bakarrean zauritu zutenean, garaiezina den etsaiaren aurkako borrokari ekiten dion, izuaren edo terrorearen aurkako borrokari. Izua, ikuspegi berri horretan, ez dago inon eta edonon dago, eta hori horrela, garrantzia duena ez da garaipena, baizik eta prestatuta egotea izutzat definitutako horretatik etor daitekeenaren aurrean. Egiaz egoera mental bat da, zeinaren gainean legegintza-aldaketak egin daitezkeen eta, bide batez, irabazi handiko politikak, hala nola segurtasunaren, hesien edo arlo militarraren kasuan. Edozein disidentzia paretik kentzeko ere balio du, terrorista etiketa aplikatuta. Euskal Herritik nahiko erraza da hori guztia ulertzea. “Izuaren aurkako borrokaren” aterkiaren pean ia edozein disidentzia mota kriminalizatu da, ingurumen-arlokoa barne, eta aipatzen duzuen Itoizen kasua horren adibide egokia da. Denboran hurbilago, presidente autonomiko bati (Yolanda Barcina) jaurtitako tartakada bat terrore gisa aurkeztu nahi izan zen, Abiadura Handiko Trenaren aurkako borrokako kideek hitzaldi batean horrela protestatu zutenean. Bitxia da gertakari horiengatiko atxiloketak Espainian gertatu izana, Frantzian falta administratibo bat baitziren gehienez. Hemen kartzela-zigor bihurtu ziren.
15/15\15: “Egin beharreko aldaketa urgenteen debate sakona ari zaio lapurtzen gizarteari“, salatu duzu Legebiltzarrean Gasteizko Gobernuari zuzenduta. “Jendeari esan behar zaio egoera kritikoa dela”, aurpegiratu zenien. Nola uste duzu hasi ahalko litzatekeela debate zail hori gauzatzen, klase politikoari hainbeste kosta egiten zaion debate hori, eta zer esanik ez komunikabideak kontrolatzen dituzten elite ekonomikoei?
M.O.: Uste dut funtsezko bi gai daudela lotuta energiarekin. Bata, erregai fosilen ezinbesteko gainbehera da, bestea erregai fosilen erretzearen eta klima-aldaketaren arteko harreman estua. Deskarbonizazioaren debatea agenda politikoan sartzea lortu da aktibismo askoren eta txosten zientifiko askoren bidez. Beste gauza bat da politika egokia egitea soluzioen bidetik aurrera egiteko. Uste dut egiaz ez dugula aurrera asko egin. Haatik, energia fosilaren gainbeheraren debatea ez zaie heldu gizartearen maila zabalei. Debatea zabalik dago kontzientziatutako taldeetan zein ondo informatutako boterearen sektore batzuetan, eta lerroen artean irakurriz gero arazoaren kontzientzia argia dagoela ikus daiteke. Dena dela, gainbehera fosilaren ondorio kaltegarrienak urte batetik bestera ikusiko ez diren neurrian, baizik eta hamarkada batean edo batzuetan, ez klase politikoa ez klase ekonomikoa ez daude egoera erraz batean arazoa gizarteari aurkezteko. Inork ez zuen esan erraza izango zenik. Konpromisoa, konstantzia eta pazientzia. Ez dago besterik.
Erreferentziak
Eusko Jaurlaritzaren web-orrian elkarrizketan aipatutako Mikel Otero-ren parte-hartzeen grabazio bideoetara sartzea posible da:
Nuestra revista recompensa las colaboraciones con 
